Almanya geri dönüşüm konusunda dünya lideri. Bu konuda sağlam bir ünü var.
Bir liman kenti olan Kiel ise tek kullanımlık ürünlere getirdiği yasak, yemek artıklarına yönelik planları ve atılan insan saçına yönelik yenilikçi fikirleriyle, çevreci kampanya grubu Zero Waste Europe tarafından "sıfır atık" ilan edilen ilk Alman şehri.

Başta Kiel olmak üzere Almanya’da geri dönüşüm konusunda yapılanları ve dahi planlananları Guardian’ın Avrupa çevre muhabiri Ajit Niranjan’ın haberinden öğreniyoruz.

Kiel'in çöplerle başa çıkmak için tasarladığı planlardan bazıları buradan bakınca hadi uçuk demeyelim ama tuhaf bile gelebilir ama bu alandaki başarıları etkileyici.

Habere daha başlarken şu okuduklarımıza bakın; Haziran ayında Kiel Belediye Meclisi Başkanlığına seçilen Yeşiller Partisi’nden Bettina Aust, bir süpermarket çöp kutusuna düşmekten kurtarılan elmalardan yapılmış bir bardak meyve suyu içerken..  diye devam ediyor birleşik cümle.

Nasıl yani? Çöp kutusuna atılacak elmalardan meyve suyu mu yapmışlar? Yapmışlar..!

Geri dönüşüm işi Almanlardan sorulur

Geri dönüşümde dünya lideri konumuna rağmen Almanya aynı  zamanda bir çöp makinesi.. 2021 yılında, ortalama bir AB vatandaşı 530 kg atık üretirken ortalama bir Alman 646 kg atık üretmiş.

Bu durumda atıklarla dolu olan Kiel gibi şehirler, daha az atık atmanın ve attığı şeyleri daha fazla geri dönüştürmenin yollarını aramışlar ve buldukları yolların sonuna kadar gitmişler anlaşılan.

Belediye meclisi; kamu kurumlarında tek kullanımlık eşyaların yasaklanması, daha fazla halka açık içme suyu çeşmesi kurulması, okul çocuklarına atık konusunda eğitim verilmesi gibi projeler üretiyor, insanları günlük yaşamlarında küçük değişiklikler yapmaya teşvik ediyor. Plastik şişeler içindeki ürünler yerine babadan kalma katı kalıp sabun kullanmak gibi mesela..

Sürekli yeni projeler üretiliyor kimileri uygulamaya konup deneniyor.

Bunlardan biri de yalnızca karışık atık kutusuna atılan çöp için ücret alınacağı "Attığın kadar öde" sistemi. Deneniyor..

Kiel'inki gibi atık azaltma çabaları Almanya'da oldukça yeni olsa da, geri dönüşümün köklü bir kültürü var. 2021'de Almanya’da katı atıklarının üçte ikisinden fazlası yeniden kullanım amacıyla toplanmış ki bu sayı, Avrupa'daki diğer tüm ülkelerden daha fazla. Geri kalanın çoğunu da enerji için yakmışlar ve sadece yüzde 1'ini çöplüklere atmışlar.

AB ortalaması kaç dersiniz? Yüzde 16.

Çöpleri ayırmak, 2015'ten bu yana yasal bir zorunluluk

Berlin'deki BlackForest Solutions'ta atık danışmanı olan Rajat Handa işin can damarına parmak basıyor, diyor ki:

"Atıklarınızı kaynağında ayırmıyorsanız veya çöplerinizi toplayan insanlar tarafından ayrıştırılmıyorsa, o zaman tüm süslü planlarınız suya düşecektir."

Almanlar, 2015'ten bu yana yasal bir zorunluluk olan ve kamusal alanlarda ve apartman bloklarında çok çeşitli çöp kutuları bulunmasıyla kolaylaştırılan çöpleri ayırma mesaisine, zaman içinde alıştı.

Atık toplayıcıları, uygunsuz şekilde doldurulmuş çöp kutularını almayı reddediyor ve uygun olmayan öğelerin bulunduğu torbaların üzerine not bırakıyor. Bazen yetkililerin gözünden kaçtığında devreye meraklı komşular giriyor.

Her Alman'ın geri dönüşüm işine istekli olduğunu söylemek doğru olmaz. Çöplerini ayrıştıranlar da kimi zaman yanlış davranıyor.

Pizza kutularının, yağla kirlenmiş ve geri dönüştürülemez oldukları için genel çöp kutusuna atılmaları gerekiyor; oysa bunları "Kağıt” çöp kutusuna koymak hala yaygın bir hata.

Ülkenin geri dönüşümle ilgili kuralları turistler, göçmenler ve hatta Almanların kendileri için bile baş ağrısı yaratabiliyor; konserve kutularını ve yoğurt kaplarını durulamak gibi..

Kutu, kutu, kutu..

Atık ayrıştırma sisteminin ilk adımları şöyle: Kağıt mavi kutuya, yiyecekler yeşil kutuya, metal kutular ve plastik ambalajları sarı kutuya ve kalan az miktardaki genel atık da siyah kutuya konuyor. Elektronik atıkları özel teslim noktalarına götürüyorlar. Cam şişeler ve kavanozlar, pazar günleri veya akşamları insanların içlerine başka şeyler atmasını yasaklayan sert işaretler taşıyan büyük çöp kutularına gidiyor.

İçeceklerin çoğu cam şişede ve depozitolu. Kuşkusuz herkes bu çabayı göstermeye istekli değil. Diğer yandan mağazalarda ve halka açık yerlerde, otomatik olarak içine konulan şişeleri tarayıp sıralayan ve uygun depozito için bir kupon veren (şişe planın bir parçası değilse iade eden) "Ters satış otomatları" bile var.

Almanya'nın ilk şişe depozito programları 1900'lerin başında bireysel bira fabrikalarına kadar uzanıyor, ancak 20 yıl önce federal yasa haline geldi. Ülkenin geri dönüşüm sistemindeki büyük artış, çöplüklerin evsel atıklarla dolmaya başladığı 1991 yılında yaşandı. Hükümet, temizlik maliyetlerini üreticilere yükleyen bir yasa çıkardı ve üreticisinin atıkları toplamak, ayırmak ve geri dönüştürmek için ücret ödediğini göstermek amacıyla ambalajın üzerine bir "Yeşil nokta" sembolü koydu. Sistem AB geneline yayıldı.

Başarılı sonuçlara rağmen her şey o kadar da tıkır tıkır a gitmiyor tabi ki. Çöplerini ayırma konusundaki tüm başarılarına rağmen Almanlar hepsini geri dönüştürmekte zorlanıyor. 

Almanya'da plastik atık miktarı son yirmi yılda yüzde 64 arttı ancak geri dönüştürülen miktar çok az arttı. Bu arada yakılan miktar neredeyse yedi kat arttı. 

Çevre gruplarının, geri dönüşüme uygun olmayan öğeleri ve yurt dışına gönderilen atıkları da içermesi nedeniyle, gerçek geri dönüşüm oranının resmi rakamların söylediğinden daha düşük olduğuna dair görüşlerini de unutmamak gerek.

Yeniden kullanmak mı, geri dönüşüme göndermek mi?

Başlıktaki sorunun “Doğrudan çöpe atmak mı?” gibi üçüncü bacağı da var tabii.

 “Yeniden değerlendirme”, “Geri dönüşüm”, “Sıfır atık” gibi kavramların işlerlik kazanması insanların alışkanlıklarını değiştirme istekliliğine bağlı. 

Şu ana kadar, ürünleri tekrar tekrar kullanmaktansa, bir kez kullanıp geri dönüşüme göndermeye daha fazla ilgi var gibi görünüyor.

Kiel Belediye Meclisi Başkanı Aust, birçok insanın geri dönüşüme odaklandığını, satın aldıklarını yeniden kullanmayı veya azaltmayı düşünmediklerini söylüyor. 

Alman Ambalaj Enstitüsü tarafından yapılan bir ankete göre, kullanılmış ambalajlarla baş etmenin en iyi yolunun geri dönüşüm olduğunu düşünenlerin oranı yüzde 76. 

Berberde kesilen saçlar çöpe gitmiyor

Son olarak geri dönüşüm alanından bazı ilginç örneklerle konuyu bağlayalım.

Kiel'deki bazı salonların zeminine öbekler halinde düşen saçlar, toplanarak yağı sudan filtreleyen kumaşlara dönüştürülüyor. 

Bebeklerinin temizliğinde tek kullanımlık bez kullanmaktan vaz geçen ebeveynler, yerel makamlardan 200 Euro'ya kadar hibe başvurusunda bulunabiliyor. 

Geçen yıl şehrin en büyük festivalinde organizatörler tek kullanımlık çatal bıçaklardan vazgeçip, bunun yerine depozito sistemini kullandılar.

Bu arada Almanya'nın çöpleri ayırma konusundaki takıntılı olduğunu düşünenler de yok değil.

Örneğin İngiltere de gelişmiş bir sanayi ülkesi ama geri dönüşüme yönelik ilgisizlik o kadar güçlü ki, Başbakan Rishi Sunak kısa süre önce, çöpleri ‘Yedi farklı kutuya’ ayırmayı politika olmaktan çıkaracağını söyledi ve bunu çevre önerileri listesine dahil ederken; "Siz İngiliz halkına asla gereksiz ve ağır tedbirler dayatmayacağız" da dedi.

Kaynak için tıklayınız